نام دو شاه از قلم افتاده ی مادها

در اوستا نام شاهان کیان چنین آمده: کَوْی کواتَ، کَوی اَئی پی وُهو، کَوی اوسَذَن، کَوی اَرشَن، کَوی پیسینَه، کَوی بیَّرشَن، کوی سیاوَرشَن، کَوی هَئوسَروَه. در ادبیات ملی پارسی این نام ها چنین آمده: کی قباد، کی اپیوه، کی کیکاووس، کی آرش، کی پشین، کی ویارش، کی سیاوش، کی خسرو. یکی از ایشان که در دودمان پیشدادیان قرار دارد، ضحاک ایرانی است.

شش تن از ایشان که کی قباد، کی اپیوه، کیکاووس، کی سیاوش، کی خسرو، و ضحاک با شاهان ماد یکی هستند، اما تاریخ نویسان باستان ناخواسته دو تن از ایشان را از قلم انداختن. دیاکونوف آن دو تن را از روی اسناد آشوری اُپیته یا در خبر آشوریان آرپیته پادشاه پارتاکی (= سمت کاشان) و کشثریتی/خشثریتی پادشاه کارکاشی (= ناحیه کاشان) در آورده است که با کی اپیوه و کیکاووس همسانی دارند. در نامه ای از والی خارخار به سارگون دوم، آرپیته (= کی اپیوه) چهار فرزند داشته است که یکی از ایشان همان کشثریتی (= کیکاووس/کوی اوسذن) است، 3 دیگر با کوی ارشن، کوی پیسینه و کوی بیرشن می خواند. کتزیاس نام واپسین فرزند را آربیان آورده است. مامی تی آرشو و دوساننی را دیاکونوف از همین خاندان می داند. با توجه به گفته دیاکونوف، می توان مامی تی آرشو را کوی ارشن و دوساننی را کوی بیرشن در اساطیر ملی دانست. در اینجا خلاء زمان فرمانروایی مادها نزدیک به 158 سال، میان این 6 پادشاه پُر می شود. دو تن از ایشان، مامی تیارشو رهبر آماداها و دوساننی رهبر ساپارداها در بخش های ماد علیا فرمان می راندند.

از این رو، ترتیب همسانی شاهان کیانی با مادها از این قرار است: سر دودمان کیانیان کی قباد با بنیانگذار مادها دیاآکو، کی اپیوه با اُپیته یا آرپیته در خبر آشوریان، کیکاووس با خشثریتی، کی سیاوش با فرَوَرتیش، کیخسرو با هووخشثره (= کی آخسار در خبر هرودوت) و ضحاک با آستیاگ (= آژدهاک در خبر موسی خورناتسی).

سرگذشت این شاهان اساطیری با شاهان تاریخی مادی همسانی دارد.